آسیب شناسی عزاداری در محرم

آسیب شناسی عزاداری در محرم

 

امام علی (ع) در یکی از سخنان خود خطاب به کمیل می فرماید: «هیچ حرکتی نیست که انجام دهی مگر آنکه برای آن محتاج به معرفت و شناخت هستی» این امر دلیل روشنی دارد، رسول اکرم (ص) در این باره چنین فرموده است: «کسی که کار انجام می دهد و در آن آگاهی و شناخت لازم را ندارد، آنچه خراب می کند، بیش از آن چیزی است که اصلاح می نماید  این دستور دینی که غالبا در زندگی روزمره و در امور جزیی به کار گرفته می شود، گاه در مسائل بسیار مهم به دست فراموشی سپرده می شود از نمونه های برجسته آن که در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد عزاداری برای امام حسین (ع) است. برگزارکنندگان مراسم عزاداری برای سیدالشهداء (ع) بایستی شناخت و معرفت کامل نسبت به این امام همام و نهضت عاشورایی آن حضرت داشته باشند. اما فقدان این شناخت موجب شده تا بسیاری از مجالس سوگواری امروزی هرچه که پرشورتر می شود، از هدف خود دورتر شود همچنان که امام صادق (ع) فرموده «کسی که عملی را بدو? بصیرت و آگاهی انجام دهد، مانند رهروی است که راه را اشتباه پیموده است، لذا هرچه تندتر رود، از مقصود دورتر می شود» اثبات این ادعا چندان دشوار نیست، اشعار و نوحه هایی که امروزه درمجالس عزاداری امام حسین (ع) خوانده می شود دلیل روشنی بر صدق دعوی ماست. ویژگیهای مشترک این اشعار اینهاست. چشمان یار: همه چیز از چشمان یار آغاز می شود، برجسته ترین ویژگی رهبر نهضت عاشورا و علمدارش از نظر شاعران و مداحان امروزی چشمان سیاه، ابروان کمان، و قامت رعنایشان است، به طوری که کمتر نوحه یا شعری را می بینید که بر این ویژگیها تاکی? نکرده باشد.

همه هستیمو مدیون چشاتم می دونی

از همون روز ازل مست نگاتم می دونی

اونا که یوسف و دیدند

همه دستارو بریدند

اگه عباس می دیدند

سراشون رو می بریدند

حدیث کربلا یا حدیث نفس:

نکته مهم دیگر این اشعار نفسانیت غالب بر آن است ظاهراً شاعران و مداحان امروزی آن چنان غرق تماشای چشم و سیمای یار شده اند که فراموش کرده اند برای امام حسین (ع) و حماسه کربلا شعر می سرایند و نوحه می خوانند. شما بایستی در مجلس عزاداری برای سیدالشهدا (ع) به درددلهای یک عاشق دل خسته گوش کنید برای او سینه بزنید و اشک بریزید روشن نیست که ما باید بر مصائب حسین (ع) بگرییم یا حسین (ع) بر مصائب ما

دوستش دارم چی کار کنم

چی کار با عشق یار کنم

گفته می خوام با یک نگاه

عقلتو تارومار کنم

صید دو چشمونش شوم

کی می تونم فرار کنم...

حسینیه یا خانقاه

یکی دیگر از ویژگیهای مهم و مشترک این اشعار تأکید بر دیوانگی و جنون است عقل گریزی از شیوه های کهن فرار از بار سنگین مسئولیت است . مسئولیتی که از آگاهی ومعرفت نسبت به امام (ع)و نهضت عاشورایی او سرچشمه می گیرد نمایش دیوانگی که گاه با نوعی رقص پا و حرکات سر به طرفین نیز همراه است از خصایص تشیع صفوی و خانقاهی است . مانند شعر زیر :

« دیوونه چی میگه        

چی میگه دیونه

شده ام دیونه

خدا شده دیونه زهرا

دل شده شیدایی

نمی رود جایی

از در میخونه زهرا ...»

مکتب یا میکده حسینی :

مکتب و میکده حسینی که درس آموز جهاد و شهادت و ایثار و ظلم ستیزی است ؛ در این اشعار به میخانه و میکده بدل می شود اگر نعابیر عرفانی را وارد حوزه عمومی کنند و با آن سینه بزنند به عرفان زدگی تبدیل می شود . در تاریخ ایران عرفان زدگی گرایش منفعلانه ای در برابر بی عدالتی های موجود بوده و در کنار جنون راه گریز مناسبی از مسئولیت و دردآگاهی بوده است .

دوباره خادما در میکده را وا  می کنن

برای روضه حسین خیمه ای بر پا می کنن

تو بذار که من بمونم سگ میخونه ات همیشه

دیگه دنیا رو نمی خوام کنج میخونه ات رو عشقه

امام، شاه یا ارباب:

عدم شناخت لازم نسبت به مقام امامت و ولایت موجب شده تا شاعران برای ستایش امام (ع) او را شاه یا ارباب خطاب کنند و ادبیاتی را به کار گیرند که در خور دربار شاهان و سلاطین جور است. مثلاً شاعر یا مداح خود را سگِ امام (ع) و خاندانش بخواند. این گونه عبارات فقط در دربار شاهان ظالم پاداش دارد و در بارگاه امامان معصوم (ع) چیزی جز خواری و مذلت نفس نیست.

هرکسی می خواد هر چی بگه

من سگ کوی زینبم

بهشت جاودان زتو

کران و بیکران زتو

سلطنت جهان زتو

من سگ کوی زینبم

امام حسین (ع) به عاشق و خاطرخواه و بنده و نوکر و دیوانه و مجنون و مست و خمار و سگ و کفتر نیازی ندارد. امام (ع) یاری کننده و فریادرس می طلبد فریادی که در شور و غوغای چنین مجالسی شنیده نمی شود و بی پاسخ می ماند مجالسی که باید آزادگی و شهادت و ظلم ستیزی امام (ع) را مجسم سازد. تصویرگر لب لعل و نرگس شهلا و ابروان کمان یار است. مجالسی که باید ظلم بنی امیه بر حسین (ع) و خاندانش را بازگو کند نمایشگر حاجات و آمال و آرزوهای شاعر و نوحه خوان است. پس از تبدیل مکتب حسینی به دربار و میکده و خانقاه، حال باید افتتاح بازار?حسینی را اعلام کنیم شما می توانید به این بازار بروید و از جدید ترین کاستها و از مدلهای جدید لباس و ریش و تسبیح آگاه شوید.

امام حسین (ع) در کربلا شهید شد و ما امروز نهضت او را مثله می کنیم نهضت عاشورا در مجالس امروزی از اول محرم آغاز می شود و هم محرم با شام غریبان به پایان می رسد. نه پیشینه ای دارد و نه پیامدی. آیا امام حسین (ع) خود، خاندان و فرزندانش را به قتلگاه آورد تا ما فقط اشک بریزیم و از چشم و ابروی او سخن بگوییم و بهترین خواسته مان این باشد که در بین الحرمین آن قدر سینه بزنیم تا بمیریم. امام حسین (ع) در وصیت نامه خود هدف قیام را اصلاح جامعه و امر به معروف و نهی از منکر اعلام کردند اما ما هنوز معنای امر به معروف و نهی ا? منکر را نمی دانیم. سید الشهداء (ع) حدود ده سال امامت شیعیان را بر عهده داشتند اما چرا فقط هفتاد و دو نفر ندای او را لبیک گفتند. بی تردید شیعیان زیادی بودند که آن حضرت را دوست می داشتند اما تنها دوست داشتن کافی نبود. امام حسین (ع) دو سال (و یا یک سال) قبل از مرگ معاویه خطبه مهمی را برای خواص در منا بیان می کند که اگر در آن زمان مردم به امام زمان خود معرفت می داشتند هیچ گاه لازم نمی شد تا حسین (ع) خون دهد که امت به خواب رفته ی او بیدار شود امام (ع) در این خطبه خواص شیعیان خود را مورد خطاب قرار می دهد و امرو?ه نیز خواص جامعه ما و از جمله شاعران و مداحان نهضت عاشورا مشمول این خطاب هستند. امام (ع) خواص را این گونه مورد عتاب قرار می دهد که «به حق ائمه بی اعتنایی کردید، حق ناتوانان را تباه ساختید ولی آنچه حق خود می پنداشتید طلب کار شدید نه مالی هزینه کردید و نه جانی را برای آفریدگار آن به مخاطره افکندید و نه به خاطر خدا با گروهی از مردم از در دشمنی درآمدید. شما از خداوند طمع بهشت او، همجواری رسولانش و امان از عذابش را دارید؟ می بینید که پیمان های الهی نقض گردیده و هراسناک نمی شوید ولی از برای پیمان های پدرانتان می?هراسید، حال آنکه پیمان رسول خدا (ص) شکسته شده و نابینایان و گنگان و زمین گیران رها شده اند نه دل می سوزانید و نه در خور جایگاهتان رفتار می کنید و نه آن که را چنین می کند یاری می رسانید بلکه با چرب زبانی و سازش کاری نزد ستمگران خود را آسوده می سازید. این ها همه ی چیزهایی است که خداوند شما را به بازداشتن او و باز ایستادن از آن فرمان می دهد و شما از آن غافلید.»

سخنان امام (ع) به خوبی وضعیت جامعه اسلامی را در عهد آن حضرت بیان می کند هنگامی که خواص جامعه نسبت به بی عدالتی ها و مفاسد جامعه سکوت اختیار کنند و در خور جایگاهشان رفتار نکنند و به امام زمان خود معرفت نداشته باشند و حق آنان را ادا ننمایند حادثه کربلا اتفاق خواهد افتاد. حفظ دین، اصلاح جامعه اسلامی و امر به معروف و نهی از منکر اهداف قیام عاشورا بودند. این اهداف بایستی در اشعار و نوحه های عاشورایی حضور داشته باشد. از سوی دیگر نهضت عاشورا الهام بخش آزادگی و شهادت و ظلم ستیزی است. همچنان که نهضت عاشورا از اول م?رم آغاز نمی شود و در دهم محرم نیز پایان نمی یابد.

منبع: طاهری، محمدرضا، حسینیه یا خانقاه. نگاهی دیگر به تحریفات عاشورا، ماهنامه سوره شماره 16 اردیبهشت 84 صص 34و 37

به کوشش خانم معصومه شائمی